DOMKI Z KURZEJ LAPKI
wstep
Nowa Gwinea byla niegdys kolonia niemiecka. Sto lat temu Niemcy nadali wyspie na ktorej mieszkam teraz I pracuje Nowe Pomorze. Przegrali wojne I wyspa przeszla w rece brytyjskie potem w australijskie. W tym czasie nazwe wispy zamieniono na Nowa Brytanie. Po sasiedzku jest tez Nowa Irlandia. Jako relikt topograficzny pozostalo Morze Bismarka I troche slow w slowniku tubylcow.
W tym roku swietujemy 40-ta rocznice niepodleglosci.
W zyciu codziennym trzy zachodnie kultury wspomniane wyzej determinuja pewne zachowania I splataja sie z egzotyczna kultura tubylcow. Ludzie tutejsci uzywaja 800 jezykow. Niemal kazda wioska ma inny dialect, roznice slownikowe sa spore jak polski ukrainski albo angielski I niemiecki ale gramatyka I kultura laczy wszystkie 800 grup ludnosciowych w pewna calosc. Wszyscy gryza orzechy buwai co sprawia, ze maja czerwone lub czarne zeby, wszyscy graja na bebnach kundu, odziez I rysunki na ciele maja podobny malenazyjski styl. Potrawy sa wspolne, jeden program TV, kilka gazet, kilka kanalow radiowych i skorumpowany rzad.
Ludzie maja afrykanskie fryzury ale sympatyczne europejskie fizjonomie. Uzywaja w zyciu codziennym europejskich ubranek ale nie ma tu butow. Tylko wioskowi bogacze moga sobie na to pozwolic. Czasami ludzie kupuja buty z okazji pierwszej komunii lub slubu ale ubieraja sporadycznie. Powszechne sa gumowe chinskie laczki I sandal z gumy.
Zrozumiec Pacyfik
Aby zrozumiec te klimaty Pacyfiku trzeba tu pobyc troche, bo prawde powiedziawszy wszystko co slyszalem, czytalem, lub widzialem w TV na temat Papuasow ludozerstwa, okrucienstwa etc trzeba weryfikowac na codzien. Pewien znajomy Kaplan z diecezji Mendi, ktory pracuje w PNG 20 lat powiedzial, ze Papuasi zaskakuja go codzien I codzien sie czegos nowego uczy.
Kraj przylega do muzulmanskiej Indonezji i zeuropeizowanej Australii nie jest jednak podobny do zadnego z tych krajow. Wiecej podobienstw ma pewnie do ludzi z Wyspy Wielkanocnej, ktora przylega do Czile albo do Hawaja. Tym niemniej postaram sie opowiedziec conieco, by dac jakis obrz klimatow w jakich funkcjoonuje od roku.
Do miejscowej tradycji nalezy klamstwo czyli trik.
Im lepiej klamiesz tym wiekszy wzbudzasz szacunek zwlaszcza w swiecie polityki, taki sobie papuaski makiawelizm. Totez kraj wyglada I funkcjonuje jak dom na kurzej lapce a misja jaka my katolicy mamy do spelnienia by zamienic te lapke na kamien Piotrowy.
Nie trace nadziei ze to sie kiedys uda.
Zaczne moja opowiesc od opisu miejscowej architektury.
Kokosowe domki
Mimo, ze pewne wioski sa oddalone od wybrzeza wszystkie chatki stoja na palach z drzewa kokosowego, mangoro, bambusu, betonu albo z metalu. Tym sposobem parter, ktory nie ma scian tylko pale sluzy jako weranda, na ktorej tubylcy spedzaja caly dzien.
Wplyw australijskiej kultury jest taki, ze sciany domow bywaja z tektury lub z lekkich metali ocynkowanych. Niemiecki styl to grube deski I pale z cement lub twardego czerwonego drzewa. Czasami okna miewaja szybki w formie skladanej harmonijki oraz saitke przeciw komarowa. Siatka ma chronic od malaria. Najczesciej jednak nie ma okien totez ludzie kupuja specjalny baldachim z gestej plastykowej siatki by sie chronic od choroby. Podlogi I sciany musza byc przewiewne z racji na upal wiec deski z bambusu lub z kokosu sa najlepsze. Ludzie na wioskach w glebi buszu maja ladne figury, bo nie ma tu obzarstwa. Czasami jednak ktos kto sporo wazy musi sie liczyc z tym ze pod ciezarem jego stop drabina albo podloga peknie a on polamie sobie kosci lub rozetnie brwi w chwili upadki. Mam tego rodzaju wspomnienia z koledy.
Dachy z metalu bywaja u bogatych nauczycieli, pielegniarek, ksiezy, w szkolach, szpitalach i urzedach albo u handlarzy, bo to specjalna kategoria wyzyskiwaczy.
Najczesciej jednak stosowana jest morota czyli wielkie liscie z drzewa podobnego do bambusu. Rzad swiezych dlugich lisci podobnych do trzciny rozklada sie na ziemi, prostuje, przeplata palmowa deska w polowie dlugosci rzadku lisci i przykrywa sie ta deske polowa liscia oraz zaszywa podobnie jak zaszyta jest w szortach gumka biodrowa. Mamy gotowa dachowke dlugosci 3-5 metrw. Kladziemy rzadkami w gore kolejne dachowki na lekka konstrukcje dachu z mangorowych patykow, przywiazujemy dachowke do mangoro I dach gotowy bez gwozdzi. Jako sznur stosowane sa wiszace korzenie pewnych drzew zwlaszcza mango. Sznur gietki I miekki zasycha wkrotce i jest mocny jak stal.
Tubylcy lubia budowac i zrobienie takiej chatki moze trwac 3 dni jesli sie cala rodzina zmobilizuje.
Bambusowe kaplice
Podobnie szybko mozna zbudowac kapliczke, ktora tubylcy nazywaja grota. Kapliczki wygladaja jak powiekszone w skali budki dla ptakow i stoja na palach podobnie jak domy na skrzyzowaniach drog, na centralnych podworcach lub w ogrodzie rodziny.
Koscioly i kaplice nie maja pali ani fundamentu. Wystarczy cementowa podloga a na niej konstrukcja z drewna. Najczesciej jednak podloga w kosciele jest z piasku zbieranego nap lazy. Gdy odprawiam msze w takiej kaplicy to mam uczucie jakbym byl na wakacjach. Buty, skarpety, dlugie spodnie, swetry, kurtki, czapki, rekawiczki, szaliczki to przeszlosc. Niektorzy ludzie z obawy przebicia stopy butelka od piwa zakladaja gumowe laczki lub sandal. Mamy niestety plage pijanstwa…
Mamy tu dwie pory roku: deszczowa i wietrzna. Podczas deszczow jest troszke nizsza temperature. W czasie wiatrow i huraganow mniej pada. Obie pory sa jednak upalne. Klimat Nowej Brytanii jest inny niz klimat pozostalych prowincji. Nawet poludnie wispy ma inny klimat niz polnoc. Jestesny troszke ponizej rownika ale roznice klimatow sa diametralne. Gdy na polnocy pada to na poludniu jest wiatr i wice wersa.
Oazowe wysepki
Wewnatrz kosciolow w Nowej Brytanii posiada atmosfere jaka pamietam z wioskowej stodoly dziadka. Daje cien ale nie ma gwarancji ze ochroni od deszczu, bo wiekszosc kosciolow ma dziurawe dachy. Drzwi I okna tez sa rzadkoscia totez odwiedziny psa, kota, jaszczurki, swinki, ptakow wszelakich czy termitow nikogo nie zadziwiaja. To norma – harmonia ze stajenki betlejemskiej albo z Arki Noego.
Wiekszosc moich punktow dojazdowych(50 wiosek – 25 kaplic) to male wysepki wielkosci stadionu. Mieszka w nich 100-1000 osob. Tlok powoduje wrazenie, ze jestes na koloniach, na oazie lub w malym miasteczku na noclegu w trakcie pielgrzymki do Czestochowy. Wszyscy sie tu znaja, wszyscy sa krewniakami. Dziela ze soba wszystko co maja. Wspolnie swietuja I wspolnie placza. Gdy ktos umrze nikt nie idzie do szkoly ani do pracy, poki sie zmarlego nie pochowa I nie uczci. Noca ktora sie tu nazywa “wielki placz” mlodziez spiewa piesni i gra na gitarze te same kawalki ktore sie spiewa w czasie chrztu czy slubu. Jest mnostwo jedzenia I ludzie biesiaduja w przerwach miedzy teatralnym placzem, spiewem I modlitwa. Nie wiem jak to opisac ale ta noc placzu dziala jak anestezja, wiec nie odczuwa sie wielkiego bolu a mimo to kazdy wie, ze to nie zabawa... Wystarczy wyjsc na srodek zrobic jakies ogloszenie I cala wioska juz wie co ma robic.
Charakterystyczne dla kraju sa internaty dla chlopcow nazywane hausboy I ubikacje w glebi morza, do ktorych sie wedruje po dlugich kokosowych palach z bambusowa porecza. Trzeba chodzic ostroznie, bo mi sie zdarzylo wpadniecie do morza. Dobrze ze byl przyplyw. Gdybym spadl na suche dno to bym sie mocno potlukl. Toaleta stoi 5 metrow nad poziomem morza wiec plusk jaki towarzyszy odwiedzinom powoduje, ze ciekawe I glodne rybki z calej okolicy zbiegaja sie na uczte. Kal rozbija sie na drobinki tak ze kazda rybka dostanie smaczny kasek. Towarzystwo nie wiedzac o tym czysci moze momentalnie. Za jakis czas dokarmiana w ten sposob ryba trafi na stol I ludzie jedza to co wydalili z siebie “kosmiczny recycling”. Hermaszewski opowiadal kiedys jak to kosmonauci czyszcza mocz na statku kosmicznym, zeby odzyskana wode pic…
Internaty dla chlopcow
Dziwne budowle buduja Papuasi o nazwie Hausboy.
Kazda taka budowla posiada jakis duzy drewniany totem klanu do jakiego nalezy dziecko. Jest wewnatrz pewien starzec ktory pilnuje dzieci ale rodzice mieszkaja z dziewczynkami osobno. Na dole jest duze palenisko przy ktorym chlopcy do pozna sluchaja starca albo opowiadaja sobie historie. To im zastepuje tv. Niektore hausboje maja generator pradu na benzyne wiec za dwa litry benzynki moga sobie obejzec jeden film na DVD. Robie konkurencje I proponuje czasem katolickie kino: Film Jezus sprzed 30 lat. Jedyny jaki ma tlumaczenie na pidzin I troche filmow bez tlumaczenia. Ostatnio na zywo tlumaczylem parafianom film o. Pio I s. Faustyna podczas odpustu Maria Goretti na wyspie Kapo gdzie ludzie sami ofiarowali kilka galonow benzyny, bym im to kino pokazal.
Hausboy oraz nagminne adopje, wymiana a nawet handel dziecmi jaki tutejszy obyczaj abrobuje sa wielkim problemem duszpasterskim. Nie wiadomo jak budowac w swiadomosci tych ludzi ideal chrzescijanskiej rodziny, o ktory tak bardzo walczyl bohater tego kraju blogoslawiony Pita Torot.
Poligamia jest nadal powszechna a seks z nieletnia czyli gwalt jakiego sie dopuszczaja ojcowie na nieletnich corkach to wielkie tabu o jakim matki nie odwazaja sie mowic a ksieza wola “nie ruszac”. Wszyscy jak te rybki z morza Bismarka jemy na codzien ten brud!
Papuaskie kobiety
Status kobiety jest nadal niski. Nie potrafi sie skarzyc na swoj los, bo innego nie zna. Siada do posilku dopier wtedy gdy wszyscy mezczyzni najedza sie do syta. Dziewczynki jedza razem z mama tym sposobem ucza sie, ze maja byc na koncu i milczec. To one pracuja jak wol I gdy w trakcie podrozy je napotykam momentalnie wydzieraja mi z rak wszelaki bagaz I ustepuja miejsca nie dlatego ze jestem kaplanem ale dlatego ze jestem mezczyzna.
Dla przekory wyrywam im bagaz jaki one niosa najczesciej na glowie a po mszy gdy rozdaje dzieciom cukierkim daje najpierw instrukcje by chlopcy poczekali, bo “mama ma najpierw sie najesc by potem dac mleczko dziecku…”. Mali tatusie sie z tego smieja ale niestety musza czekac.
Koscielny balagan
Zakrystie czy tabernakulum nie maja kluczy a jesli sa to wisza sobie I nikt ich nie uzywa. Bogu dzieki ludzie sa bogobojni I nie popelniaja swietokradztwa. Droga krzyzowa ma czasem 10 stacji, czasem3. Nikt sie tym nie przejmuje ze wisza na bakier byle jak a liczne oltarzyki podobnie jak przydrozne kaplice sa zasmiecne obrazami, figurkamimi wszelkiej wielkosci I masci, rozancami I strzepami biblii, ktore termity zjadaja chetnie…
Ucze porzadku, tlumacze, ze tak nie wolno ale to wszystko na nic.
Lawki sa niskie bez oparcia. Czasami wygladaja jak deski polozone w poprzek na cemencie lub na piasku.
Drewno z jakiego zrobiona jest kaplica bylo kiedys malowane ale dawno I nieprawda. Oltarze stoja krzywo na bakier a obrusy sa dziurawe i brudne. Podobnie rzecz sie ma z ornatami I bielizna kielichowa. Ludzie nie maja mydla bo po nie trzeba jechac do miasta. Podroz jest droga i meczaca. Nie kazdego na to stac!
Sutanny jakie ubieraja tu kaplani sluza jednoczesnie jako alba. WQszystkie sa bialego koloru. Nawet biskup ma biala sutanne z czerwonymi guzikami I pasem – podobnie jak biskup z upalnego Uzbekistanu…
Pogrzeb Pana Jezusa
Komunikanty trzeba sprawdzac I zmieniac czesto ze wzgledu na wilgoc. W pewnej wiosce gdzie mnie nie bylo caly miesiac musialem spozyc hostie ktore sczernialy I stracily smak chleba. W innej wiosce w sasiedniej parafii gdy cos takiego mialo miejsce ludzie urzadzili panu Jezusowi “pogrzeb”, bo proboszcz ich dlugo nie odwiedzal I nie dal instrukcji jak postapic!!!
Taki jest tu klimat. Takie dylematy!
Sacrum I profanum w jednym czasie I w jednym miejscu.
Zapalki I swiece to rzadkosc. Palacze biora ze soba w podroz dlugi patyk ktory sie tli powoli lub skorke od kokosu, ktora dziala jak zapalniczka…
Z powodu braku okien w kosciolach swiece momentalnie gasna z powodu upalu natomiast blyskawicznie sie topia I ludzie nie nadazaja kupowac nowych.
Plona ladnie tylko w nocy.
Papuaskie plebanie
Na plebaniach uzywamy solarow lub lampy naftowe. Noc I dzien nastepuje na rowniku zawsze o tej samej porze. O 6 rano swita o 6 wieczor zapada zmrok. Moj solar sie zepsul 2 miesiace temu, baterie czekaja w kurii na doladowanie, la,mpy naftowej nie mam wiec klade sie spac o szostej z kurami I kurami wstaje…
Pijemy wode z rzeki lub z cysterny deszczowke. Jak juz wspomnialem najczestsza choroba codziennosci jest malaria.
Wiele parafii posiada szpitale i szkoly ale ich wygladiI jakosc jest taki jak opisane domy czy koscioly.
Pensjonat dla ksiezy
W szpitalach pracuja wylacznie pielegniarki. Nauczyciele maja wyzszy status I sporo pieniedzy wiec nagminnie wagaruja w miescie Kimbe. Piszac ten tekst czuje sie podobnie jakbym byl na wagarach. Co miesiac przyjezdzam tu na kilka dni by sie odchamic, popatrzec al Jazira, BBC w pensjonacie dla kaplanow, zrobic zakupy, odkserowac piosenki, pogadac z innymi kaplanami, wyspowiadac sie. Cos podobnego robilismy w Uzbekistanie wiec mam pewien nawyk samoobronny by nie zdziczec calkowicie w glebi prawdziwego buszu gdzie dzieci wspinaja sie na kokosy 10 metrowe I spadajha na oczach rodzicow oraz gina w paszczy krokodyli podczas wieczornej kapieli.
Taki jest wlasnie ten kraj do ktorego trafile z pewnym lekiem ale nic nie jest straszne na co patrzysz dlugo I czesto. To reflex pielegniarki, ktora na codzien pobiera krew I robi zastrzyki. To reflex chirurga, ktory codzien wycina raka lub wyrostek robaczkowy.
Czasami bywa tu strasznie ale adrenalina wszystko niweluje.
Jeden dzien chce sie wiac, nastepny dzien sie dziekuje Bogu, zed al taki przywilej pracowac dla Jezusa I miec z tego frajde.
To sa misje naprawde.
Ks. Jarek Wisniewski – Prowincja West New Britain – PNG – district KOVE
- Internetu na wsi nie mam, telefon mi skradziono rok temu.