UZBECCY PISARZE
ABU NASR FOROBIY 870
Urodzil sie na wybrzezu Syr-Darii w kiszlaku Forob. Nazwali go wedle nazwy wsi. Rodzina Farabidow nalezala do jednego z tureckich plemion. Farabi uczyl sie w Bagdadzie i znal dobrze kilka jezykow szczegolnie arabski i grecki.
Zdobyl slawe pod imieniem Arystoteles Wschodu. Mial pseudonym Drugi Nauczyciel (po Arystotelesie). Wiele jego utworow bylo znznych w dziedzinie filozofii, matematyki, fizyki, chemii, medycyny i jezykoznawstwa a takze etyki. Powstaly tlumaczenia na wiele jezykow swiata. Farabi mial 160 utworow niestety do naszych czasow zachowalo sie tylko 40.
Farabi byl nie tylko profesorem ale jeszcze utalentowanym muzykantem i poeta.
Aktywnie zajmowal sie filozofia, astronomia, matematyka i medycyna. Byl skromnym, oszczednym czloiekiem. Nie chcial byc palacowym uczonym paziem. Pod koniec zycia osiedlil sie w Egipcie i w Damaszku gdzie zmarl.
Abu RAYXON BERUNIY 973-1043
Beruniy urodzil sie 4 pazdziernika 973 w Chorezmie. We wczesnym dziecinstwie zostal sierota ale wychowywali go dobrzy ludzie. Z dzieciecych lat ciekawil sie nauka. Duzo czytal i studiowal zwlaszcza matematyke, astronomie i geografie. Starannie sie uczyl i poznal starozytny chorezmijski jezyk, takze staroturecki, farsi i arabski. Chcial ciagle poznawac wszystkie jezyki swiata.
Dzieki takim zdolnosciom zaczal pisac ksiazki z historii, matematyki, astronomii i geografii. Studiowal i obserwowal gwiazdy. Mierzyl szybkosc nurtu rzeki.
Aby obserwowac przygotowal rozne przybory. Byl bardzo dobrze wychowanym, skromnym, uczciwym i wyksztalconym czlowiekiem. Kiedy skonczyl 22 latabyl zmuszony wyjechac z Chorezmu. Dlugi czas zyl w miescie gazna, na terenie Afganistanu. Potem wyjechal do Indii. Tam poznal sanskryt, hinduska literature i kulture. Historie a takze inne nauki. Napisal tam ksiazke pt. Hindustan. W tym utworze opisal hinduskie obyczaje, jezyk i wiare. Opisal tez zwierzeta i rosliny a takze przyrode, zwlaszcza gory.
Jako pierwszy uczony Wschodu udowodnil, ze ziemia jest okragla i ze wokol niej krazy slonce. Sam stworzyl globus 5 metrowej srednicy.
Przezyl 75 lat napisal 160 ksiazek z roznych dziedzin nauki, wiele broszurek.
Wiele instytucji w Uzbekistanie nosi jego imie: Akademia Nauk, Instytut jezykow Wschodnich, Panstwowy Techniczny Uniwersytet.
AXMAD YASSAVIY 1041-1174
Kiedy pojawil sie islam i w koranie i na hadisach pojawil sie Tasauf rowniez w Mavronaxrze zaczeto uczyc Tasauf.
Tasauf to pycha, mysl, ze mozna dojsc do Allaha.
W 11 wieku w 1041 roku w miescie Sayram w rodzinie Ibroxim urodzil sie Yassaviy. Dziecinstwo bylo bardzo trudne. Na poczatku zmarla mama, potem ojciec. Wychowywal sierote Arslon Bobo. Dalsze nauki pobieral w Turkiestanie pod kierunkiem czlowieka o imieniu Xamadoniy. On stal sie agitatorem islamu. Wedle pewnych zrodel kiedy Yassaviy mial 63 lata pod ziemia wykopali dla niego korytarz i tam do konca zycia on przebywal na modlitwie i tworczosci islamoznawcy.
Wedle historykow on przezyl 133 lata.
ALISHER NAVOYI 1441-1501
Najwieksza gwiazda wschodniej poezji Navoyi urodzil sie w 9 lutego 1441 w miescie Xirod w Afganistanie. Jego ojciec Xiyositdin Muxammad udzielal wiele uwagi wychowaniu syna Alishera. Z dzieciecych lat chlopiec czytal wiele ksiazek i nawet samodzielnie zaczal pisac wiersze.
W 1470 roku mial juz wyksztalcenie i byl znanym pisarzem i nawet pracowal jako urzednik panstwowy. Od 1469 do 1481 wykonal wielka prace. Z ziemii Padyszaha uczynil wielki sad dla ludzi. Kopal kanaly, zeby puscic do nich wode. Budowal tez meczety. W 1483 roku zaczal pisac swoj wielki utwor pt. XAMSA, ktory zakonczyl w 1486.
W tym utworze zawarte sa ogolne tematy jak w ksiedze Avesty. W 1500 roku zdrowie poety sie pogorszylo. Na pocz. 1501 zmarl.
Ojciec jego byl wezyrem – ministrem Timurydow, mama byla nianka Husain Baykoro – prawnuka Tamerlana i przyjaciela dziecinstwa Navoyi. Gdy mial 4 lata zaczal sie uczyc. W 1447 roku Padyszax Xirota w Afganistanie zmarl. Po jego smierci miedzy Timurydami zaczyna sie walka o tron. Rodzina Aliszera bedzie zmuszona porzucic ojczyzne. Zamieszkaja oni w miescie Taft w Iraku. Mowa o tym w opowiesci ALISHERING BOLALIGA autorstwa Mir Karim Osimy. Tam gdzie zamieszkali w Iraku poznajomil sie z Aliasdi Sharafitdinem autorem znanej powiesci ZAFAR NOMA – bedacej biografia Tamerlana.
Rodzina Alishera Navoyi przezyje na wygnaniu 2-3 lata i znowu powraca do ojczyzny. Na tronie w stolicy Xirot zasiadzie na rok czasu potomek Tamerlana ABUL QOSIM BOBUR. Dzieki temu Navoyi moze powrocic do Xiratu i kontynuowac nauke.
Ojciec Alishera Xyositdin Muxammad zostanie Xakimem malego miasteczka Sabzavon – tam znowu spotka sie z Sharafitdinem Aliasdi.
Po takich przygodach ojciec Alishera zabrania synowi uczyc sie i pisac. Milosc do nauki byla tak wielka, ze nie potrafil tego porzucic. W odpowiedz na restrykcje napisal opowiesc MESONUT TAIR. Mlody Alisher bierze lekcje u znanego uczonego i muzykoznawcy Xoja Jusufa Burxona.
Krewniacy Alishera ze strony matki Mir Said Xariiy i Muxammad Ali Saribiy, byli swego czasu znanymi poetami. O tym mowa w wielkich utworach Navoyi pt. MAJOLISSUN NAFOYIS. Potem on poznajomi sie ze znanym poeta Mavlono Lutfi, ktory byl 5 lat starszy od Alishera i stal sie nauczycielem Navoyi.
O tym idzie mowa w znanej opowiesci Xaldomira pt. MAQORIYMUL AXLOQ w 1456 roku Padyshax Abul Xosim Bobur wyjezdza do Mashad w Syrii i zabiera ze soba Alishera.
W 1457 roku Bobur zmarl nagle. Aby siasc na tron Xusin Baykoro, syn Bobura zbiera wojsko i idzie napasc na miasto Marf. Navoyi pozostaje w Mashxadzie i dalej studiuje. Tutaj zdobyl slawe dzieki wielkiemu poematowi ZULNI SONAIN. Dawniej wsrod Turkow slowo NAVOYI bylo pseudonimem od slowa Navo – muzykalny. Mowi sie o tym w opowiesci Ladiabada pt. Xayiot Mustoni. Ojciec Alishera umarl w 1453r. Gdy navoyi mial 14 lat. Potem niezaleznie zaczal studiowac literature, poezje, polecajac swemu ojcu Navoyi napisal 100 tysiecy zwrotek wierszy.
Jest jeszcze jeden wielki nauczyciel Pir Abduraxmon Jomi.
On otwiera sekrety poezji.
W tym okresie zaczely sie trudne chwile w sensie materialnym.
W 1464 roku Navoyi powraca do Xirot i w stolicy napotyka go wiele przykrosci.
Przyczyna ich stal sie nowy wladca Abu Said Mirzo, ktory ponizal Alishera. On wydal wyrok smierci na Qobula i Xaribiya. Mimo to jednak Navoyi kontynuowal swa tworczosc.
Kiedy Abu said zajal tron Baykaro bal sie, ze bedzie jakies powstanie. Abu said Mirzo wypedza Navoyi do Samarkandy. Reszte zycia od 1460 roku on spedzi w Samarkandzie. W tym czasie Samarkanda i Xuroson byly najwiekszymi centrami nauki I tworczosci.
W czasach Tamerlana Samarkanda byla stolica. W tym czasie Alisher traci tez matke.
BOBUR ZAXIRIDDIN MUXAMMAD 1483-1530
Pisarz i poeta, uczony uzbeckiej literatury. Urodzil sie w Andidzanie. Wyrosl w rodzinie Ferganskich Xakimow o imieniu O’mar Shayx.
O’mar Shayx syn xakima Movoronaxra Abu Said Mirzo.
Urodzil sie w 1455 w Samarkandzie i w 1494 w miescie Axsida tragicznie zmarl. Bobur byl najstarszym z 8-miu synow O’mar Shoyxa. Bobur potomek Timurydow wychowywal sie w sposob godny swego rodu. Po smierci ojca w 1494 zajal tron w Andidzanie. Pod koniec 1494 zawojowal samarkand i tam ciezko zachorowal. Uslyszawszy o chorobie Bobura Uzun Xasan w Andidzanie oglosil sie xakimem. Wkrotce Bobur wyzdrowial i zebral 300 tysieczna armie. W 1498 roku kieruje sie do Andidzanu by zdobyc miasto lecz bez powowdzenia.
W miedzyczasie traci rowniez Samarkande zajeta przez inne wojska.
Po tych kleskach udaje sie do Taszkienckiego xakima, swego wuja Sulton Maxmudxona. Oczekiwanej pomocy jednak nie otrzymal. Powraca w okolice Andidzanu i zajmuje miasto Osz. W tym czasie mama Sulton Ali Mirzo oddala Shaybonxonowi Samarkande. Samarkanda byla w glebokim materialnym kryzysie. Muxammad Mazid Tarxon wysyla ludzi aby pojmac Bobura. Narod rozpoczyna rewolucje i Shaybonixon musi uciekac z Samarkandy. Potem w 1500 r. Bobur po raz drugi zwycieza w Samarkandzie. Shaybonxon zbiera armie by sie zemscic wiec Bobur widzac nedze ludzka sam ustepuje Shaybonxonowi.
Shaybonxon w 1507 roku zawojowal miasto Xirot w Afganistanie i w miescie Qobul oglasza sie Padyszachem. Tutaj znowu bedzie konkurowac z Boburem, ktory w 1519-25 kieruje sie do Indii i zdobywa miasto Delhi.
W 1526 roku w polnocnych Indiach Bobur tworzy krolestwo i dynastie boburydow. Zmarl w 1530 roku w miescie Agra.
W 1533 zgodnie z testamentem pochowano go w Qobulu. Byl wielkim panstwowym dzialaczem, dojrzalym poeta lirycznym, utalentowanym historykiem i uczonym. Wszystko czego doswiadczyl w licznych podrozach opisal w dzienniku pt. BOBUR NOMA. Utwor ten uwazany jest za niezwylka pamiatke literacka i historyczna 16 wieku.
MUXAMMAD SULEYMAN OGLY FUZULIY 1498
Z historii wiemy, ze Fuzuliy to swiatowej slawy poeta i jeden z najslawniejszych tworcow Wschodu. Urodzil sie w miescie Karbalow w Iraku, wyrosl w Bagdadzie, mial pseudonym Fuzul, co znaczy “dobry character” uzb. Fazilat. Od dziecka dobrze i pilnie sie uczyl w medrese i z czasem zaczal szukac natchnienia w nauce. Znal 3 jezyki: ojczysty turecki, arabski i perski. Pisali na jego temat wielcy i znani poeci Abu Nug’uz, Nizomiy, Ganjaviy i Navoyi.
Pisal on piekne wiersze.
Tworczosc bogata i wielostronna nie tylko w azerskiej literaturze, ale rowniez w srodkowo-azjatyckiej. Byl tez poeta lirycznym. Pisal rozne utwory pt. “Xaft Jaliy” – dusza przyjaciela. Sa tez duze opowiesci: “Matla ul eqdot” – honorowy zwiazek, “Rindu Zoxid” – oprocz tego filozoficzne opowiesci: “Sixqat va Maraz”, “Bangu Boda” o narkotykach “Suxbat u osmor” rozmowa owocow. Ostatnia jego opowiesc po turecku proza pt. “Imkonyat noma”-mozliwosc. Dzieki utworom Fuzuli stal sie wzorem dla tureckiej i uzbeckiej literatury.
Urodzil sie on w ten sam dzien roku co Navoyi tzn. 4 lutego. W 1556 roku Fuzuli zmarl – byl chory na raka.
ZEBUNISSO 1639
Faylasar Shoira – poetka i filozofka.
W historii literatury Wschodu bylo wiele poetek, ktore pisaly o dobru i sprawiedliwosci: Robiya(czwarte dziecko), Balxi, Maxsadi, Iffati, Ismati, Samarkandi i Mexri.
Nasz anrod nazywal Zebuniso “Slownikiem Wschodu”.
Urodzila sie w Indii w new Delhi. W rodzinie wnuka Bobura Abu Zafar Muxiddin Avrang Zeb. Jej mama Dilbar Bonu byla wnuczka corki Bobur Gulbadan Begim.
MASHIRAB BOBO ROXIM 1640-1744
Urodzil sie w Namanganie w biednej rodzinie Valiy Bobo. Nie zwazajac na mlody wiek mial on dar zapamietywania. Nawet w dziecinstwie kochal filozofie i w Namanganie pewnego razu zostal studentem czlowieka o imieniu OG”UN. Kontynuowal nauke w Kaszkadarii u Sufiy Eshon Xoja. Byl cenionym znawca islamu.
Mashrab jednak nie kontaktowal sie z nimi wiecej i nawet zaprzestal wykonywac swe codzienne obowiazki. Czesto zachwycal sie islamem i modlitwa. Sadzil, ze wszyscy ludzie sa “slugami Boga”. Oczekiwal za to nagrody w raju.
W 1744 roku z rozkazu Mohbudiya i arabskich kalifow zostanie powieszony.
UVAYSIYA JAXON OTYN 1780
Urodzila sie w Margelanie. Jej ojciec Siddiq Bobo pisal wiersze po uzbecku i tadzycku. Jej mama Chinniy Bibi byla wyksztalcona kobieta. Jej brat Oxun zajmowal sie muzyka, dlatego otrzymal pseudonym Xofiz – muzykant. W zyciu tej poetki i w wyksztalceniu grala wielka role jej rodzina. Ona otrzymala bardzo dobre wyksztalcenie i poziom kulturalny. Z dzieicnstwa lubila literature. Kiedy skonczyla 18-19 lat wychodzi za maz za margellanskiego chlopca o imieniu Xoji Xon. Urodzila z nim dwoje dzieci chlopca i dziewczynke. Dziewczynka Quyoshxon, chlopiec Muxamadxon.
Maz Uvaysi zmarl nagle. Wychowanie dzieci spada na jej glowe. Uvaysi podejmuje prace w szkole a rownoczesnie zaczyna zajmowac sie tworczoscia.
W Margellanie otwiera szkole o czym dowiaduje sie zona margellanskiego xakima Isharxona – Nodira Begim, Na prosbe Nodiry Begim Uvaysi z dwojka dzieci wyjezdza do stolicy, ktora w tym czasie miescila sie w Qoqandzie.
W 1810 roku O’marxon przejmuje wladze i obejmuje tron Qoqandzki. W 1824 roku Padyszah O’marxon umiera nagla smiercia. Na tronie zasiada syn O’marxona Muxammad Alixon. Autorytet Uvayisi na dworze Padyszacha slabnie, w jej zyciu nastepuja ciezkie chwile. Mama Padyszacha nie posluchala porady Nodiry Begim i rusza w podroz, by pokonac Qashqar. Bitwa byla bardzo ciezka. Wiele osob umiera a wsrod nich syn Uvayisi. Gdy sie o tym dowiedziala nie potrafila tego zniesc. Umiera mlodo z udreki pozostawiajac corke sierote.
NODIRA KOMILA MAKNUNA 1792
200 lat temu zyla reprezentantka uzbeckiej literatury MOHLAR OYIM NODIRA. U Nodiry na farsi i po tadzycku sa 3 pseudonimy: Komila, Maknuna i Nodira.
Urodzila sie w Andidzanie.
Jej ojciec Rahmon Qul byl andidzanskim xakimem. Jej mama Oyisha Begim tez byla wyksztalcona kobieta. Wedlug poetow i historykow Nodira byla bardzo madra i piekna czym mocno wyrozniala sie sposrod swych rowiesnic. Dobrze przestudiowala utwory poetow takich jak Hofiz, Navoyi, Mashrab, Bedil, Fuzuliy. Mohlar oyin Nodira bardzo dobrze znala swoj ojczysty jezyk arabski, azerski i perski. Starala sie poznac literature tych narodow i zajela sie tworczoscia.
W 1807 roku wydano ja za maz za margellanskiego xokima(Marvelon)Umarxona. Czlowiek ten byl znanym poeta pod pseudonimem Umarxon Amiri.
Nodira nadal pisala i poznajomila sie z drugimi tworcami tego kalibru co poetka Jaxon Otyn Uvayisi I wspolpracowala z nia. Zginela na oczach meza w trakcie bitwy z sasiednim ksiestwem.
MUXAMMAD AMINXO’JA MUQIMIY 1850
Syn Mirzy Xoja urodzil sie w Qoqandzie. Jego ojciec pochodzil z Taszkientu i w 1830 wyjechal do Qoqandu. Muqimiy zakonczyl szkole podstawowa w domu ojca. Potem uczyl sie w Medrese w Qoqandzie i w Bucharze, gdzie poznal arabski i farsi. Czytal duzo ksiazek i szczegolnie polubil literature. Czytal wielu autorow az wreszcie sam zaczal pisac wiersze. Po zakonczeniu bucharskiej Medrese powrocil do Qoqandu. Tam nie mogl znalezc pracy wiec sie zatrudnil jako kaligraf i pisarz dlatego, ze mial ladny character pisma.
Pomimo materialnych trudnosci zajmowal sie nadal tworczoscia. Byl radosnym, wesolym czlowiekiem lubil tzw. Askia – dialogi humorystow. Przyjaznil sie z wieloma poetami. Najlepszym jego przyjacielem byl Furqad Zokirjon. Korespondowali ze soba w wierszowanych listach.
Muqimiy chcial obejrzec swoimi oczyma zycie narodu i jego los. Z tego powowdu wiele podrozowal do miast i wsi. Zobaczyl niezwykly glod i biede a takze analfabetyzm i bezdomnosc. On rowniez zrozumial przyczyny takiego stanu rzeczy. Prawdziwy ludowy humorysta a takze poeta liryczny umarl w 1903 roku w Qoqandzie.
FURQAD ZOKIRJON 1858-1909
Zokirjon Xolmuxammad ogly urodzil sie w Qoqandzie. Jego ojciec bardzo lubil nauke, szkole i literature. Oddal swego syna do szkoly w wieku 6 lat. W wieku 8 lat Furqad zaczal czytac utwory Fuzuli, Navoyi, Xofiza i Soddiya. Serdecznie oddal sie zapoznaniu uzbeckich i perskich tworcow literatury. Szczegolnie zaprzyjaznil sie on z Muqimiy i z Zavqiy. Stal sie znanym czlowiekiem jako utalentowany poeta.
W 1890 roku przeprowadzil sie do Taszkientu. Tam wlasnie pod tytulem TURQISTON VILOYATINING GAZETA GIMNAZIYA i w gazecie ILM XOZIYATI – pozytek nauki…zaczely sie pojawiac jego artykuly i wiersze.
W 1890 Furqad podrozowal do Turcji, Arabii i Indii. Na koniec tych podrozy zapoznal kilka jezykow wschodu.
Przeprowadzil sie do miasta Qashkar i do konca zycia zyl w Yorkencie. Podtrzymywal zawsze korespondencje z ojczyzna. Poprzez swe wiersze bral udzial w tworzeniu gazety Turqiston Viloyatining Gazeta. Poeta Furqat pisal satyryczne wiersze PODSHO – o urzednikach i miejscowych bogaczach. W swoich satyrycznych wierszach rozbudzil podejrzliwosc i nienawisc swego pracowitego narodu.
Umarl w Yorkencie w 1909.
ABDULLA AVLONIY 1878 – 1934
Urodzil sie w Taszkiencie. Jego ojciec byl krawcem. U pewnego bogatego czlowieka Azanbaja pracowal na rynku “jarmarka” jako sprzedawca w sklepie. W 1890 roku zakonczyl stara szkole i wstapil do Medrese. Tam prowadzil lekcje z wychowania. W 1892 roku uczyl sie tylko zima a w pozostale miesiace roku pracowal jako najemnik(martikior). W 1894 r. stopniowo zaczal pisac wiersze. W 1896 roku nauczyl sie jak budowac domy i pracowal jako ciesla.
W 1900 roku ozenil sie i w tym samym roku jego ojciec umarl. On stal sie glowa rodziny. Poczawszy z tego roku zaczal zapoznawac prase. Czytal rozne gazety i miesieczniki. W 1904r. przylaczyl sie do grupy Jadid(dzadidow) i w Mirobadzie otworzyl szkole pod nazwa Ussuli Jadid – metody dzadidow. W tej szkole zaczal wykladac jako nauczyciel.
W 1905 roku rozpoczal studiowac kryzysowa sytuacje w kraju i przyczyny politycznego sceptycyzmu. W 1907 wydal gazette o nazwie SHUXRAT – DUMA. Po wyjsciu 10-ciu numerow tej gazety wladze przeszukaly jego dom i kantor. Zabronily tez druk nastepnych numerow. W 1909 roku otwarlo sie biuro pod nazwa JAMIYADXAYIRIA byl jego szefem. W 1913 roku rozpoczal zajecia z teatroznawstwa. Otworzyl teatralne kolko pod nazwa TURON.
W tymze roku pracowal w gazecie SADOYI TURQIESTON(Echo Turkiestanu) jako redaktor.
W 1918 zostal czlonkiem partii i w gazecie ISHTIROKYUN pracowal jako glowny redaktor.
W 1919 roku pracowal jako zastepca przewodniczacego i generalny konsul w Afganistanie ponad rok.
W tureckim biurze pracowal jako glowny. Wydal gazette Kasabajilik Xarakati. Od 1904 do 1929 pracowal dalej jako wykladowca az do kryzysu kraju. Byl autorem dziesiatek ksiazek tomikow wierszy i szkolnych podrecznikow. Byl tez autorem 4 ksiazek poswieconych teatrowi.
1924 do 1929 pracowal w szkole wojennej jako wykladowca.
ABDULLA QODIRI 1884 - 1938
Urodzil sie 10 kwietnia 1884 w Taszkiencie w rodzinie ogrodnikow. Zakonczyl uzbecka szkole narodowa. W czasie nauki w tej szkole on polubil jezyk rosyjski i literature rowniez klasyczna. Po 2 latach wstepuje do Taszkienckiej Medrese Obil Qosima. W tej szkole studiuje nauki islamu perski i arabski jezyk. Przygotowuje sie by wykladac w tej specjalnosci. Od 1919 roku pracuje u pewnego bogatego czlowieka o nazwisku Rassul Moxammad jako administrator.
Bogacz Russul bedzie bardzo pomagac Abdulli.
Dal mu prace w sklepie i mieszkanie u siebie w domu. W trakcie pracy u boyvachcha zapozna sie z wieloma bogatymi ludzmi. W 1914 roku wezmie sobie za malzonke starsza corke Rassula Rag’vayoy. Urodzilo sie im 4 dzieci po dwoje chlopcow i dziewczynek. Starszy syn Xabibullo, mlodszy Masud. Starsza corka Nafisa, mlodsza Adiba. Tworczosc Abdulla Qodiri rozpoczyna sie w tym czasie. W 1913 roku on rozpoczyna pisac artykuly o literaturze po uzbecku. W rezultacie stanie sie czlonkiem redakcji. W czasach sowieckiego imperium bedzie dalej pracowac jako dziennikarz i publicysta. Bedzie tez znanym pisarzem w Uzbekistanie.
Pisze wiec powiesci i opowiesci. W 1925 roku wstepuje na Instytut dziennikarstwa w Mavronaxrze kolo Samarkandy. W latach 119-25 zaczyna pisac artykuly na rozne tematy, glownie o polityce i biedzie.
Nawet prowokowal politykow i bogaczy. W 1925-28 roku stworzyl znany romans “Mehrobdor Chayon” Skorpion posrod nas, “Padishax Xudoyorxon” o zakochanym dworzaninie, ktoremu chan zabral ukochana a uciekiniera pojmal i oddal na kazn.
W 1932-34 napisal sporych rozmiarow utwor pt. OBID KETMON – Haczka Obida.
Kontynuuje swoja tworczosc tworzac przeklady utworow rosyjskich pisarzy: Gogola i Czechowa. Mial przyjacielskie stosunki z Tolstojem.
W 1938 roku zostal rozstrzelany jako buntownik.
XAMZA XAKIMZODA NIYOZIY 1889 – 1929
Jego ojciec Niyoz urodzil sie w 1836 r. i gdy mial 16 lat wyjechal do Buchary. Zakonczyl szkole i zostal doktorem. Na poczatku 1888 roku ozenil sie z jego mama. “Moj ojciec aby mnie wyksztalcic w 1898 roku oddal mnie do Medrese na wychowanie”.
W 1907 jegoojciec wyjechal na Xadj. On prowadzil swego ojca do miasta Kashkar. W latach 1897-98 napisal tomik wierszy pt. MASNAVIY XOFIZ BEDIL I YUSUF AXMAT. W 1905 roku napisal tomik wierszy i muzyke dla pewnego japonskiego plemiona. W 1908 WYJECHAL DO Namanganu. Tam jeszcze uczyl sie 7-8 miesiecy. Tam spotkal czlowieka o nazwisku Abdulla Tokmullin. On dostrzegl jego talenty a takze milosc do literatury I uczyl go dalej. W tymze roku otworzyl kurs naukowy dla 16 osob. Tam wykladal jezyk arabski. Potem zaczal pisac opera pt. Xaqiqat Kimda (kto ma honor).
W 1909 roku zakonczyl nauke w Bucharze i powrocil do Taszkientu. Potem zaczal wystepowac na roznych zebraniach i konferencjach. W 1910 roku w Mahalli Qashqar Darvoza(Mahmud Qashkar) on otworzyl po raz pierwszy szkole i tam rowniez wykladal.
W 1911 roku rpwniez otworzyl gazette w Qoqandzie.
Po roku w celu poznania wedrowal do Afganistanu, do Indii do Mekki i Medyny a takze do Stambulu. Tam rowniez ozenil sie na Rosjance.
W 1914 roku z pomoca redaktora gazety Fargona(Oxnudi) otworzyl szkole w Margellanie.
Mniej niz 8 miesiecy dzialala ta szkola nim zostala zamknieta. Przyczyna stalo sie to, ze w tych samych latach dzialala juz miejscowa szkola rosyjska.
Dlatego powrocil do Qoqandu i otworzyl bezplatna szkole dla dzieci inwalidow, sierot I biednych. Po 4 miesiacach decyzja wladz rosyjskich i ta szkola byla zamknieta. On jednak dalej uczyl dzieci w szkole wieczorowej. W 1915 roku otworzyl wielka biblioteke o nazwie Hayrat. Wtedy wlasnie wszyscy bogaci ludzie sprzeciwiali sie jego idealom. Spalili jego szkole, dom, biblioteke i wygnali ze wsi. W 1917 25 maja zebral 400 czlonkow i otworzyl organizacje RYNEK PRACY(Mehnat Bizasi).
W 1918 dalej pracowal jako wykladowca. W tych latach w Turkiestanie panowal kryzys. Potem wyjechal do Skobelewa(Fergany) i tam rowniez otworzyl szkole. Tam byl odpowiedzialnym za zycie kulturalne kraju. Zebral on muzykantow i aktorow i po raz pierwszy otworzyl teatr. Pracowal jako rezyser, artysta, sufler.
W 1920 byl przyjety na front jako zolnierz Krasnej Gwardii. Pracowal jako agitator. W tymze roku powrocil do Qoqandu i pracowal jako dyrektor internatu, wykladowca i rezyser. Pracowal na Ferganskim froncie. W 1021 roku pojechal do Chorezmu na delegacje. Tam rowniez pracowal jako sekretarz w Zwiazkach Zawodowych.
XAMID OLIMJON 1899 - 1944
Wielki poeta, dramatopisarz, dzialacz panstwowy. Urodzil sie w 12 grudnia 1899 w miescie Jizzax. Zakonczyl szkole podstawowa im. Narimanova. W 1923-26 uczyl sie w Samarkandzkiej Szkole Pedagogicznej. W latach studenckich zaczal pisac wiersze. W 1926 roku zaczely sie one pojawiac w gazecie ZARAVSHON. W 1927 roku byl wybrany na korespondenta w tej gazecie w tymze roku wyszedl jego pierwszy tomik wierszy pt. Koklan – wiosna. W 1931 roku pojawil sie tomik jego wierszy pt. OLOV SOCH – Ogniste Wlosy.
W 1932 pojawily sie jeszcze 2 tomiki wierszy Olimjona pt “Olim Yobdi” – Blizko smierci, “Poyga”- Na start.
Jeszcze w latach 30-tych narod uzbecki oglosil Olimjona bohaterem tworczosci literackiej.
Kontynuowal swoja tworczosc w stylu poetyczno-lirycznej literatury. Zyskal slawe dzieki swejj poezji VODILARNI YAYOV KEZGANDA – Pieszo obchodzac nasze doliny. W tych utworach jest mowa o pewnym bohaterze, ktory byl uczestnikiem wojny. W 1943 roku Xamid Olimjon zostal czlonkiem Akademii Nauk Uzbekistanu. Rozpoczal pisanie dysertacji w tej akademmii o deficycie uzbeckiej literatury. On rowniez przekladal na uzbecki utwory Puszkina, Tolstoja, Gorkiego, Majakowskiego, Serafimowicza, Szewczenki, Lermontowa i Ostrowskiego.
Pisal rowniez o tych autorach biograficzne artykuly.
W 1938 roku osiagnal znaczny sukces dzieki swej opowiesci AL POMISH(uzbecki bohater narodowy razem z Barchinoy)
Na 500-lecie Alishera Navoyi jako czlonek komitetu wiodl naukowa dzialalnosc i nawet napisal dysertacje o tworczosci Alishera Navoyi. Poczawszy od 1939 roku do ostatnich swoich dni on byl Przewodniczacym Towarzystwa Pisarzy Uzbekistanu. Pisal opowiesci. W 1936 roku pt. “Daryo kechasi – wieczor rzeki, Chirchiq Sohillaridi – na wybrzezu czyrczyka.
W 1939 jeszcze jedna powiesc O’lka – Dolina(Ojczyzna).
W 1940 tomik opowiesci Baxt i Ikki Kizning xikkoyasi – opowiesc o 2 dziewczetach.
OYGUL BILAN BAXTYOB
ZAYNAB VA OMON
SIMURG – FENIKS
To byly trudne czasy, bohaterom wojennym on poswiecil DWA dramaty pt. “MUKANNA” i “JINOYAD” – Przestepstwo.
W 1944 zginal w katastrofie samochodowej.
ABROR HIDOYATOV 1900-1958
Narodowy artyta urodzony w Taszkiencie w rodzinie urzednikow. W 1918 Mannon Urg’ur zorganizowal Panstwowy Uzbecki Teatr Dramatyczny in Xamzy. Obecnie ten teatr nazywa sie Uzbecko-narodowy Akademicki Teatr Dramatyczny. Abror Hidoyatov pracowal w tym teatrze do 1924 roku. Ten mlody teatr pokazal narodowi kilka spektakli I Hidoyatov odegral w nich glowna role. W 1924 roku w Moskwie zorganizowano Uzbeckie Studio i Hidoyatov byl zakwalifikowany posrod kilku utalentowanych artystow delegowanych z Taszkientu.
W studio wykladali doswiadczeni nauczyciele: E. Vaxtangov, V. Kansel, R. Simonov, O. Obasov, I. Tolchanov. Ci wykladowcy dali dobra wiedze w kierunku dzialalnosci artystycznej i Hidoyatov dobrze sie uczyl. W 1927 roku ci artysci, ktorzy byli kierowani do Moskwy zakonczyli nauke i powrocili do Taszkientu. Ci utalentowani artysci grail wazna role w rozwoju uzbeckiego teatru.
W 1935 teatr Hamzy dawal przedstawienie Hamlet i Hidoyatov w tym spektaklu gral glowna role. Ten spektakl byl bardzo popularny posrod ludzi. Hidoyatov w spektaklu Boy ila Xizmatchi (sluzba dla bogacha) wypelnil role G’ofura. W 1941 roku A.H. w przedstawieniu Otello wypelnil glowna role. Dzieki temu spektaklowi Hidoyatov stal sie znanym czlowiekiem. W 1945 Hidoyatov otrzymal tytul “narodowego artysty”. W 1948 w przedstawieniu “Alisher Navoyi” zagral glowna role.
Narod uzbecki bardzo ceni tego artyste.
Ulubieniec publicznosci zmarl nagle w 1958 roku.
GAFUR GULOM 1903 -1966
10 maaja 1903 w piatek o szostej rano w Taszkiencie w rejonie Shayxon Toxur” w Mahalli Qurxon Tega. Jefo ojciec mial wtedy 35 lat nazywal sie Gulom Mirzo. Mama Tosh Bibi miala 21 lat. Ojciec nie wiadomo czym sie zajmowal. Mowia, ze byl bardzo wyksztalcony, dobrze znal uzbecki, tadzycki i niezle mowil po rosyjsku. Pomagal ludziom pisac dokumenty, podania, zaswiadczenia. Dlatego ludzie dali mu pseudonym Mirza.
Jego tato bardzo lubil literature i do nich do domu czesto przyjezdzali uzbeccy poeci: Xislat, Shomurod, rowniez z Fergany mial znajomych poetow: Muqimiy, Asiri, Furqat i Muxiy.
Jego mama tez byla wyksztalcona kobieta i takze pasjonowala sie uzbecka i tadzycka literature. Ponoc napisala po smierci meza wielki poemat jemu poswiecony. Zmarl on w 1912 roku w wieku 44 lat.
Piecioro dzieci zostalo sierotami. Najmlodsza siostrzyczka miala w tym czasie 6 miesiecy, na imie miala Baxri. To, ze Gafur stal sie wielkim pisarzem zacheca do poznania historii jego bliskich.
W 1918 roku, kiedy jego mama miala 36 lat tez nagle zmarla.
Po tej tragedii najstarszy brat ozenil sie i zyl osobno. Gafur mieszkal w domu rodzicow razem z rodzenstwem i na jego plecy spadl obowiazek opieki nad mlodszymi. Byly to czasy I-szej wojny swiatowej i w calym Turkiestanie panowal glod. To spowodowalo, ze Gafur zapoznal sie ze wszelkim rodzajem pracy.
Ostatecznie zdobyl zawod drukarza w wydawnictwie. Pomagal mu w tym stary przyjaciel Abdurraxman Soyibboyev. Majac rosyjskie i uzbeckie wyksztalcenie Gafur za porada Abdurrahmona wstapil na kursy przygotowawcze dla nauczycieli na 8 miesiecy.
Jego siostry tez sie uczyly w soeickiej szkole. 19 lutego 1919 roku Gafur wstapil do komsomolu i do Zwiazku Nauczycieli. 23 marca tegoz roku zaczal pracowac jako wykladowca w szkole podstawowej, ktora znajduje sie na Ordzie w Shayxo-toxurskim rejonie. Jeden temat ciagle go trapil, to byla milosc.
Zaczal pisac krotkie wiersze na ten temat. Bardzo wciagnal sie w tworczosc Navoyi, Muqumiya i Furqata. Pozostal na zawsze aktywnym komsomolcem. Wszelkie nowinki przyjmowal do glebi serca. Mial duzy autorytet w miejskim oddziale komsomolu. Na duzych zebraniach, nawet w Parlamencie zabieral glos na rozne tematy. Nawet mer miasta bardzo go szanowal. W 1923 roku Komisariat powierzyl pod opieke Gafura Szkole Internat dla dzieci bezdomnych i sierot. W Ordzie utworzyl on srednia szkole pod nazwa Urfon. Obok niej internat dla 150 dzieci i sierociniec. Ktoregos razu przyslano mu do sierocinca 15 dzieci i czekajac na nich noca nie mogl zasnac. Wtedy to powstal pierwszy duzy wiersz pt GOZALIK NIMADA “co to jest piekno”. To byl wiersz osierotach. Jeszcze inny wiersz nazwal SURNAY “Flet”.
W kwietniu 1923 roku w dzienniku MAORIF O’KUTUVCHI(Glowny Nauczyciel) jego utwory. W 1924-25 byl wybrany na sekretarza Komitetu Komsomolu w zarzadzie Taszkientu.
Potem zostal zastepca dyrektora i dyrektorem 2 szkol oraz jednej szkoly z internatem. Mial wiele obowiazkow i malo czasu na tworczosc. 15 wrzesnia 1928 roku zostal mianowany sekretarzem gazety KAMBAG’AL DEXKON. Praca w redakcji dopomogla mu zajac sie wlasna tworczoscia I dala natchnienie.
Redakcja gazety wkrotce zostala przeniesiona do Samarkandy.
Zajal sie praca tlumacza rosyjskich pisarzy i poetow np. Puszkina, Lermontowa i
Majakowskiego na jezyk uzbecki. Tworczosc Gafura doskonalila sie z dnia na dzien. W 1931 roku on wydal swoj pierwszy zbiorek wierszy pt. Dynamo.
W 1930 roku zostal wybrany na sekretarza obwodowej gazety SHARQ XAQIQATI “Prawda Wschodu”. W tych samych latach tlumaczyl poemat Majakowskiego “Na caly glos”na jezyk uzbecki.
Uwazal Majakowskiego za swego mistrza.
W 1934 roku zostal wybrany na delegate do Zwiazku Pisarzy ZSRR. Tegoz roku poznajomil sie z Maksymem Gorki. Wysluchal jego wykladow i mial z nim rozmowe. W 1942 roku pracowal w gazetach QIZIL O’ZBEKISTON (Czerwony Uzbekistan)oraz MUSHTUN(Cios)YER YOZI (Oblicze Ziemi) jako doradca literacki, korektor i sekretarz. W tym czasie byl juz znanym pisarzem.
Byl znany tez w kregu rosyjskich tworcow. Przyjaznil sie z nimi i wspolpracowal. Zajal sie tez tlumaczeniami z wielu srednioazjatyckich jezykow: gruzinskiego, tadzyckiego,iranskiego, azerskiego i tatarskiego.
Dzieki znajomosci rosyjskiego jezyka dobrze znal tez literature klasyczna Zachodu.
Tlumaczyl wiec Szekspira, Moliera, Lope de Vega i Beaumarche.
Chcial poznajomic uzbecki narod z pisarzami tej klasy co Beher, Pablo Neruda, Anatol gide, Emil Xiao i Langstone Hughes.
Kiedy sie rozpoczynala wojna on rowniez sluzyl na fronccie. Wydal tomik wierszy “MEN SHARKDAN KELAYA TURMAN”(Ja ide ze Wschodu).
W 1946 roku dzieki tej ksiazce zostal laureatem Panstwowej nagrody. W 1944 zostal czlonkem honorowym Akademii Nauk Uzbekistanu.
W tychze latach zostal deputowanym Wyzszej Rady Uzbekistanu.
FITRAT ABDURAUF
Uczyl sie w Bucharze w Medrese w 1910 roku aby zdobyc wyksztalcenie zostal skierowany do Turcji i w tym kraju zmienia sie jego stosunek do zycia. Potem on dolacza sie ze swymi politycznymi myslami do JADID (grupa Dzadidow)…w 1920 roku kiedy powstal w Bucharze Fitrat pracuje na kilku stanowiskach.
W 1923 roku byl zaproszony do Moskwy do Instytutu Lazareva. W tym Instytucie spedzil czas na naukowych poszukiwaniach. Otrzymuje tytul profesorski. W 1938 Fitrata oskarzono o nacjonalizm i agitacje islamu. W tymze roku byl skazany na rozstrzal.
OYBEK 1905-1968
Znany poeta i pisarz Oybek urodzil sie 10 stycznia w Starym Miescie Eski Shaxar na Chorsu w zwyklej rodzinie. Jego dziecinstwo bylo ciezkie, bo takie byly czasy. Zawsze lubil czytac ksiazki, bajki, zwlaszcza Alishera Navoyi, atakze wiersze. Kiedy zakonczyl 7 lat zaczal uczeszczac do szkoly. W 1925 roku zakonczyl Technikum Pedagogiczne. W tym wlasnie czasie wstapil do Uniwersytetu Srednioazjatyckiego na fakultet ekonomii(SAGU) – TASZGU im Ulugbeka. W 1927 roku przeniosl sie na inny kierunek w Leningradzie (Instytut Rolniczy). W 1930 roku zakonczywszy nauke znow powrocil na SAGU jako professor na fakultet ekonomiki. Na tymze fakultecie zaczal studiowac marksizm-leninizm 1932-1935 zostal asystentem na fakultecie ekonomii. W 1935 roku przyszedl czas dokonac wyboru zawodu. On wahal sie miedzy ekonomika i pisarstwem. Wybor padl na tworczosc pisarska. W 1926 roku ukazal sie pierwszy tomik wierszy pod nazwa TUYUG’ULAR – UCZUCIA
W 1929 drugi pod tytulem KUNGILNAYLARI – FLET DUSZY
W 1934 napisal piekny poemat pt. BAXTIGUL I SOG’INDIQ
Jest to basn o dwu zakochanych dziewczynie z Kazachstanu i chlopcu z Taszkientu. O tym jak dziewczyna ratuje chlopca od zlych ludzi.
W 1938 roku zakonczyl pisac powiesc pod tytulem QUTLUX QON – DOBRA KREW, zawsze marzyl napisac poemat lub powiesc o Alisherze Navoyi. W 1942 napisal poemat i powiesc Navoyi. Po raz pierwszy w 1944 roku ta powiesc ukazala sie po uzbecku. W 1945 roku ukazala sie rosyjska wersja ksiazki.
W 1943 roku stal sie czlonkiem Akademii Nauk Uzbekistanu. W tejze Akademii on stal sie uczonym poszukujacym w dziedzinie Muqimiya i Xamzy. W 1946 roku byl nagrodzony panstwowa nagroda za powiesc pt. Navoyi. W tymze czasie zabrali go na front.
W armii byl kilka miesiecy i tam zapoznal sie z piecioma dziewczynami. To byly zolnierki-bohaterki. Napisal poemat QIZLAR i poswiecil go tym bohaterkom. Potem napisal powiesc pt. OLTIN VODIDAN SHABADALAR – wiatr ze zlotej doliny. W tejze powiesci opisal losy chlopca o imieniu OKTAN i o tym jak on zostal bohaterem wojennym.
Po wojnie duzo podrozowal. Widzial wiele miejsc i nawet byl w Pakistanie. Tam wlasnie napisal powiesc POKISTON TASULOTLARI – Mysli o Pakistanie, oraz NUR Qidirib – POSZUKIWANIE SWIATLA. W 1958 roku te powiesci tlumaczone byly na uzbecki. W 1959 na rosyjski jezyk. Na koniec napisal powiesc wojenna pt. QUYOSH QORAY EMAS – Slonce nigdy nie sciemnieje.
Oraz nowa opowiesc pt. ULUG YOL – WIELKA DROGA.
MAXMUD MURZAEV 1921
Znany specjalista, bohater pracy, uczen Rizamat-ota Musa Muhamedova. Rizamat – ota byl ogrodnikiem specjalista. Profesor Mirzaev urodzil sie w 1921 roku w Taszkiencie. W 1943 roku zakonczyl Taszkiencki Instytut Rolniczy. W tym samym roku rozpoczal swa dzialalnosc w Qibrayskim rejonie w Panstwowym gospodarstwie Rolnym jako glowny Agronom. Potem zostal dyrektorem w tymze PGR. W 1948 r. w org. R.R. Schroedera w Zwiazku Naukowo – Produkcyjnym pracowal jako glowny dyrektor. Maxmud Mirzaev to akademik i zasluzony agronom Uzbekistanu.
ABDULLA ORIBOV 1941
Urodzil sie w Kaszkadarii w rejonie Koson w kiszlaku Nekos. Rodzice byli wiesniakami w kiszlaku Obidi. Zakonczyl srednia szkole w 1958 roku ze zlotym medalem. Wstapil na srednioazjatycki Uniwersytet na fakultet dziennikarstwo. W 1963 roku zakonczyl studia. Od tego czasu pracowal jako redactor w roznych wydawnictwach. Pracowal takze w Towarzystwie Pisarzy uzbekistanu jako sekretarz, rowniez jako naczelnik obrony praw autorskich. W 1965 roku ukazal sie pierwszy tomik wierszy pod tytulem Mitti Yulduz “Nala gwiazdka”, potem ukazaly sie jeszcze tomik wierszy pt. “Kozlarin Yolindi” – moje oczy czekaja.
W 1967 r. ukazal sie tomik ONAJON. W 1960 RUHIM – tempo, nastroj
1971 Uzbekistan
1972-74-79-80-83-84 kolejne 6 tomikow.
Narodowy poeta Oribov jest laureaten panstwowej nagrody Bohater Uzbekistanu, deputowanym Oliy Majlisu.
TOG’IR MALIK 1946
Bardzo znany pisarz uzbecki. Jest autorem utworu Shaytanat – “w imie diabla”. Dzieki temu utworowi zdobyl slawe. Po wojnie w 1946 roku jego wujek znany pisarz Mirza Kalon Ismoili byl dyplomata w berlinie. W tym czasie mama Malika przyjezdzala do Niemiec. Malik urodzil sie w Taszkiencie 27 grudnia 1946.
W 1952-63 przyszly pisarz uczyl sie w 40 I 132 szkole Taszkientu. W 1963-69 uczyl sie w panstwowym Uniwersytecie (TGU) na dziennikarstwie. 1966-71 pracowal w gazecie Tong Yulduzi(Gwiazda Poranna). 1971-75 pracowal w Uzteleradio.
Obecnie Tog’ir M. pomimo starosci nadal pisze.